گزارش روزنامه ي شهرآرا از كتابخانه ي بچه هاي آسمان
گزارش روزنامه ي شهرآرا از كتابخانه ي بچه هاي آسمان گفت و گو با مسئول اولین کتابخانه تخصصی کودک مستقل در کشور و کتابخانه نمونه کشوری در سال ۱۳۹۴
«بچه های آسمان»خانه کودکان و کتاب
روزنامه شهرآرا؛ 25 شهريور 1395
وقتی به دیدن اولین کتابخانه مستقل کودک مشهد با نام بچه‌های آسمان در سیدرضی ۲۹ می‌روم، از آن چه می‌بینم خوشحال می‌شوم؛ مکانی تمیز و مرتب با مجموعه‌ای از کتاب‌های ارزشمند. این چیزی است که توقع آن را نداشتم، زیرا بحث انتخاب کتاب‌های مناسب کودک کاری است مشکل آن هم در روزگاری که در کشور ما رقم و عدد کتاب‌های کم محتوا یا بی‌محتوا کم نیست و عرصه را بر کتاب‌های جدی و ارزشمند تنگ کرده است. وارد حیاط کتابخانه که می‌شوی، باید کفش‌ها را در بیاوری و روی موکت تمیزی قدم بزنی که تو را به داخل کتابخانه هدایت می‌کند. هم کتابخانه زیبا تزئین شده است و هم کتاب‌ها دسته‌بندی شده‌اند تا بچه‌ها بتوانند راحت آن چه را می‌خواهند انتخاب کنند. فضا به گونه‌ای مهیا شده که بچه‌ها فرصت بازی هم داشته باشند و این پیش‌بینی برای کتابخانه‌ای که قرار است مراجعه کنندگان آن بچه‌ها باشند ضروری به نظر می‌رسد، البته بحث ایمنی هم فراموش نشده و وسایل به گونه‌ای جانمایی و طراحی شده که احتمال آسیب به حداقل برسد.
طبقه همکف مخصوص کتاب‌های کودک و خردسال است و طبقه بالا اختصاص دارد به بازی‌های فکری و کتب تربيتي ويژه والدین. برایم جالب است وقتی در بین کتاب‌ها سرک می‌کشم حتی کتاب‌هایی با خط «بریل» را که مخصوص روشن‌دلان است می‌بینم. خانمی کودک 6 ماهه‌اش را با آرامش روی زمین گذاشته است و فرزند چهار ساله دیگرش مشغول ورق زدن كتاب‌ها و گاهي نقاشی است. می‌شود احساس امنیت و مهربانی را که برای چند ساعت در یک زن مادر به اوج می‌رسد در این مکان حس کرد، همین می‌شود که مشتاق می‌شویم تا هر چه زودتر درباره تاریخچه و بازتاب حضور این قطعه فرهنگی در شهرم کند و کاو کنم.
- خانم لشکری، در یک نگاه ساده به کتابخانه تخصصی کودک بچه‌های آسمان به راحتی از محتوای کتاب‌ها می‌شود فهمید که با فکر و کار مدام چنبن محیط خوبی آماده شده است، بد نیست که برای شروع و آشنایی بیشتر، خودتان این مجموعه را معرفی کنید.
کتابخانه بچه‌های آسمان، اولین کتابخانه تخصصی کودک مستقل در کشور است که درسال ۱۳۹۱ راه‌اندازی شده است. این کتابخانه تحت نظارت و با مجوز اداره کل کتابخانه‌های عمومی خراسان رضوی فعالیت می‌کند و ...
(ادامه در ادامه ي مطلب)
دارای یک بخش اصلی و دو بخش جانبی است. بخش اصلی کتابخانه بخش کتاب کودک با 9 هزار جلد کتاب تجهیز شده است. بخش‌های جانبی شامل بخش امانت و بازی فکری با بيش از ۳۲۰ بازی متنوع و بخش کتاب‌های تربیتی ویژه والدین با هزار جلد کتاب در حال فعالیت است.
- این جا همه چیز عالی و خوب است اما درست در لحظه ورودم گفتم ای کاش این کتابخانه در حاشیه خیابان و در معرض دیدعموم بود؟
ای کاش بود! مطمئنا آن وقت می‌توانست مخاطبان بیشتری در شهر داشته باشد و به فرهنگ کتاب و کتابخوانی هم بيشتر کمک کند. اما محدوديت‌هاي مالي فعلا مانع تحقق اين آرزوست.
- این فکر از کجا آغاز شد؟
در واقع این ایده حاصل تفکر جمعی خانواده بود. الان هم که می‌بینید تمام خانواده پشت این کار هستند. پدر و مادر از نظر اجرايي و فكري بسيار به ما كمك مي‌كنند. دوستان و همكاران در طول اين چند سال بسيار مشتاقانه و خالصانه و به صورت جهادي و افتخاري در اين مجموعه تلاش كرده‌اند و بدون دريافت حقوق، ساعت‌ها وقت خود را صرف فعاليت‌هاي كتابخانه مي‌كنند و همه هدف ما هم ايجاد عادت به مطالعه در خانواده‌ها بوده است. ما در واقع می‌خواستیم كاري فرهنگي انجام دهيم که نیاز جامعه در آن به شدت احساس می‌شود. بحث کتاب هم مسئله‌ای است که جای کار زیاد دارد و متاسفانه تا رسيدن به نقطه مطلوب هم فاصله زيادي وجود دارد. مقام معظم رهبري هم به عنوان راهبر فرهنگي جامعه، همواره بر اهميت ترويج مطالعه به ويژه در ميان كودكان تاكيد داشته‌اند و همه اينها موجب شد تا ما به فكر تاسيس چنين كتابخانه‌اي بيفتيم.
- آیا مکان‌تان از همان ابتدا در همین خیابان سید رضی ۲۹ بود؟
بله از ابتدا در همین ابعاد مساحت در همین مکان بودیم. هزینه تهیه کتاب‌ها را چطور تامین می‌کنید؟ از آنجا كه كتابخانه ما يك كتابخانه مستقل و خصوصي است در تامين منابع و امكانات به جايي وابسته نيست و هزینه‌ها را خودمان متقبل شدیم. چون ما کتابخانه مستقلی هستیم در اداره كتابخانه‌هاي عمومي، این مسئله تعریف نشده است که به ما کمک کنند، اما در چند ماه اخیر چون خود نهاد کتابخانه‌ها به دنبال تجهیز بخش کودک كتابخانه‌هاست، گاهي کتابی برای‌مان ارسال مي‌شود. ما خودمان سال 1391 با سه هزار و 700 جلد کتاب که حدود دو هزار و 500 عنوان بود، کار را شروع کردیم و الان به لطف خدا به ۹ هزار جلد که حدود 6 هزار و 500 عنوان است، رسیده‌ایم.
- شهروندان در چه ساعات و روزهایی می‌توانند از این مکان استفاده کنند؟
فعالیت کتابخانه در ایام تابستان، روزهای زوج ساعت از 16 تا 19 و روزهای فرد از ساعت 10 تا 12:30 است. فعلا شرايط مجموعه به گونه‌اي است كه امكان افزايش ساعت كاري را نداریم. البته تجربه نشان داده است براي كساني كه بخواهند از فضا و امكانات استفاده كنند همين ميزان هم كافي خواهد بود، چون ما در هرحال هر روز در خدمت مراجعان عزيز هستيم.
- عضو گیری‌ها به چه صورت است؟ بیشتر محله را پوشش داده‌اید یا از کل سطح مشهد هم اعضایی هستند که مراجعه کنند؟
هم از اهالی محله و منطقه و هم از تمام سطح شهر عضو داریم. ما از ابتدا تاكنون حدود ۸۰۰ پرونده عضويت از کل شهر داریم كه از اين تعداد معمولا در هر دوره حدود ۲۰۰ عضو فعال وجود دارد. جالب است بگویم که حتی از گلبهار هم عضو داشته‌ایم. ما الان خوشحالیم که از مناطق مختلف شهر هم‌چون خواجه‌ربیع، طرق و راه‌های دور هم مراجعه کننده داریم و تنها کاری که توانستیم برای این عزیزان انجام دهیم این بوده است که برای یک ماه ۱۰ کتاب امانت دهیم تا رفت و آمد برای‌شان سخت نباشد. اما معمولا در فصل مدارس مراجعات متفاوت می‌شود كه اين نكته هم يكي از مسائل مهم موجود در بحث مطالعه كودكان است. متاسفانه خانواده‌ها به تبع شيوه‌هاي آموزشي سنتي و گاه نادرست مدارس، در طول سال تحصيلي بچه‌ها را از نعمت مطالعه كتاب‌هاي غير درسي محروم و ذهن كودك را در فضاي محدود درس‌ها زنداني مي‌كنند. در حالي كه همين مطالعات غير درسي اگر استمرار داشته باشد به پرورش فكر و انديشه كودك و حتي فهم بهتر دروس كمك مي‌كند.
- الان ما هیچ کتابخانه مستقلی برای کودکان در مشهد نداریم، درست است؟
به اين شكل و با اين فضا و منابع نداريم. فقط کتابخانه‌های کانون است که به بچه‌هاي بالاي 6 سال خدمات مي‌دهند و بخشي از دغدغه ما این بود که بچه‌های کوچکتر هم نیاز به کتابخوانی و كتابخانه دارند. مخاطبان ما از صفر تا ۱۲ سال هستند كه اين گروه سني نيز به چهار زير گروه تقسيم شده است كه همين گروه‌بندي نيز براي راهنمايي بهتر مخاطبان، با برچسب‌هاي رنگي روي كتاب‌هاي متناسب هر گروه مشخص شده است.
- مسئول خرید منابع خودتان هستید؟
بله، اما دیگر اعضای هیئت موسس و همكاران هم کمک می‌کنند. ما در هنگام تهیه کتاب اصلا به این فکر نمی‌کنیم که با توجه به هزينه بالاي كتاب‌ها، هر کتابی که خریدیم را باید حتما در قفسه بگذاریم، چرا كه عليرغم عبور كتاب‌ها از فيلتر ارشاد، متاسفانه محتواي برخي كتاب‌ها مناسب روح و روان و انديشه و فرهنگ كودكان ما نيست. مثلا همین امسال از نمایشگاه کتاب تهران شاید حدود ۲۰۰ هزار تومان كتاب را كنار گذاشتيم، یعنی اینقدر واضح می‌گویم تا این حد کتاب‌ها متاسفانه بد بوده است. ما الان در خرید کتاب‌ها اصول مشخصی داریم كه بر اساس فرهنگ ملي و ديني، بر مبناي اصول روانشناسي كودكان و با تكيه بر فرمايشات حضرت آقا تدوين شده است. اين اصول قطعا محدودكننده موضوعات و تنوع كتاب‌ها نيست، همان‌طور كه ديديد ما در چهارده موضوع متنوع مانند تخيلي، علوم اجتماعي، ايران شناسي، ديني و ... كتاب داريم. اما اين مهم است كه آنچه را در دسترس مخاطب، به ويژه كودك قرار مي‌دهيم از سلامت كامل محتوايي برخوردار باشد و ما در قبال اين مساله خود را مسئول مي‌دانيم.
- به عنوان کسی که تقريبا چند هزار کتاب كودك را خوانده‌اید، نیاز بچه‌های ما را در مطالعه در چه می‌بینید؟
ببینید گروه‌های سنی متفاوت است، ما بچه‌های زیر سه یا چهار ساله‌مان معمولا کتاب‌های شعر دوست دارند و طبیعتا برای‌شان هم بهتر است. مثلا به ریتمیک بودن کار بیشتر توجه می‌کنند و جاذبه بیشتری برای‌شان دارد. در بازار نشر هم براي اين گروه سني بيشتر كتاب‌هاي شعر توليد مي‌شود، اما به شدت برای این گروه سنی ما داستان‌های کوتاه چند خطی نیاز داریم که وجود ندارد، یعنی ببینید بحث داستان هم باید از این سن شروع شود. از طرف ديگر بچه‌هاي سنين بالاتر مثلا ۱۰-۱۲ ساله علاقه‌مند به رمان و داستان‌هاي بلند هستند كه متاسفانه اكنون آنچه در دسترس اين گروه است، بيشتر ترجمه‌هايي است كه اغلب دارای تضاد فرهنگی‌اند، یعنی رمان‌هایی که الان در بازار وجود دارد و دو سه ناشری که روی رمان‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند جوری نیست که بشود بگوییم اینها از پس تقاضاي بچه‌ها بر می‌آیند. در واقع ما الان به شدت با کمبود رمان خوب (در حوزه کودک و نوجوان) مواجه هستیم. یعنی بچه‌های گروه سنی بالاتر که مراجعه مي‌كنند ما جواب خوبی برای‌شان نداریم. نویسنده‌های خودمان هم در اين زمينه کم کار هستند و ناشران و مترجمان هم در انتخاب کتاب‌ها دقت نمی‌کنند. همين امسال یکی از ناشرانی که تازه وارد این کار شده است کتاب‌های به ظاهر جذابی چاپ کرده است که قیمت هر کدام بین ۱۵ تا ۲۰ هزار تومان است، اما انگار هيچ اصول مشخصي براي انتخاب رمان‌ها وجود نداشته و از لحاظ محتوايي بسيار ضعيف و بعضی حتی مضرند.
- برنامه‌ای برای گسترش کار دارید؟
بله، قطعا هدف ما اين است كه بتوانيم اين خدمات را به مخاطبان بيشتري و با سطح بالاتري ارائه دهيم. اگرچه ما به دليل محدوديت‌هاي مالي، تبليغات محيطي نداشته‌ايم، اما الان به نظر من مشکل اصلي تبلیغات نيست؛ مشکل اصلی ما بحث ضعف فرهنگ مطالعه است که هنوز نگذاشته این کتابخانه گسترش پیدا کند. جالب است كه در همين كوچه خودمان تعداد خانواده‌هايي كه فرزندشان را عضو كتابخانه كرده‌اند به عدد انگشتان دست هم نمي‌رسد. خیلی از والدین هنوز اهميت اين مساله را درک نکرده‌اند كه فرزندشان عضو کتابخانه شود یا براي کتابخواني فرزندشان هزينه كنند و كتاب بخرند و متاسفانه این مشکل در سطح جامعه وجود دارد و هدف ما این است که فرهنگ را بالا ببریم، چرا که حضرت آقا هم مدام در صحبت‌های‌شان می‌گویند كه قدم اول این است که عادت به کتابخوانی ايجاد شود و مردم تا وقتی که به کتاب خواندن عادت نکنند خيلي مسايل حل نخواهد شد.
- دیدم در کتابخانه کتابی با خط بریل داشتید یعنی عضوی روشن دل هم دارید؟
تقریبا دو سال پیش یک مراجعه کننده کم بینا داشتیم که در آن وقت شرمنده‌اش شدیم. همان وقت خیلی حسرت خوردم که ای کاش چند کتاب به خط بریل هم داشتیم. به لطف خدا انتشارات كانون، كتاب‌هاي بريل چاپ كرده كه ما هم چند کتاب تهیه کرديم که حتي اگر یک كودك كم‌بينا يا نابينا هم بیاید پاسخگو باشيم.
- به عنوان حرف آخر چه صحبتی با خانواده‌ها دارید؟
ما از ابتدا سعي كرديم تا محيطي را براي كودكان فراهم كنيم تا كتاب خواندن را جزئي از بازي و زندگي خود بدانند. اينجا هيچكس براي سرخوردن يا توپ بازي كردن يا دويدن بچه‌ها را توبيخ نمي‌كند. گاهي حتي بچه‌ها در تونل بازي يا روي سرسره كتاب مي‌خوانند و همين موجب علاقه‌مندي بيشتر آنها به كتاب مي‌شود. کودکان باید کتاب را لمس کنند، با آن بازی کنند و درآن جست و جو کنند. عادت به مطالعه و عشق به خواندن زمانی در كودك پدیدار می‌شودکه خواندن را عاملی برای لذت و شادی خود بدانند. بازدید از کتابخانه‌ها می‌تواند برای آشنایی با کتاب و درونمایه‌های مناسب بسیار سودمند باشد. خانواده‌ها بايد در برنامه زندگي و هزينه‌هاي جاري خود، وقت و هزينه‌اي هم براي كتاب‌خواني فرزندان‌شان در نظر بگيرند. در واقع كتاب بايد جزئي از زندگي همه ما باشد. بیشتر وقت‌ها ما کتاب‌های مناسب سن و وضعیت کودکان را نمی‌شناسیم، بنابراين بايد خانواده‌ها روش انتخاب كتاب‌هاي خوب را بياموزند و به كودكان‌شان آموزش دهند. حضور والدين همراه كودكان دركتابخانه‌ها در اين مسير بسيار موثر خواهد بود و از همه مهم‌تر این‌که بزرگ‌ترها باید خودشان هم كتاب‌خوان شوند. اگر می‌خواهیم کودکان مطالعه کنند، آنها باید ببینندکه ما بزرگ‌ترها نیز مطالعه می‌کنیم. رفتار ما بیش از گفتارمان الگوی کودکان است.
وحیدی
